Η πορεία για την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας

Η κάθοδος των Άγγλων στην Κύπρο το 1878, για τους Έλληνες της Κύπρου ήταν η ευκαιρία για ένωση με την Ελλάδα, αίτημα το οποίο τέθηκε αμέσως στους Άγγλους από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Σωφρόνιο, στο χαιρετισμό του κατά την υποδοχή τους.

Αυτή η επιθυμία των Κυπρίων γινόταν εντονότερη και διαρκώς προέκυπταν γεγονότα που σκοπό είχαν την επίτευξη της ένωσης. Οι δε Άγγλοι έδειχναν να κατανοούν αυτήν την επιθυμία των Κυπρίων.

Ενδεικτικά αναφέρω ότι ο Υφυπουργός Αποικιών Ουϊνστων Τσώρτσιλ, σε επίσκεψή του στην Κύπρο το 1907 δήλωσε ότι είναι απολύτως φυσιολογικό ο Κυπριακός λαός να αποβλέπει σε ένωσή του με την Ελλάδα εφ’ όσον είναι ελληνικής καταγωγής και αργότερα ο Υπουργός Αποικιών Μίλνερ, σε συνάντησή του με τους Κύπριους Βουλευτές το Φεβρουάριο του 1919, εξέφρασε τα συγχαρητήριά του σ’ αυτούς για τον επιδέξιο τρόπο που υπέβαλαν το αίτημα του Κυπριακού λαού για ένωση με την Ελλάδα και υποσχέθηκε ότι αυτό θα ετύγχανε της δέουσας προσοχής.

Εξάλλου στις 17 Οκτωβρίου του 1915, η Κύπρος παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, με την προϋπόθεση η Ελλάδα να βγει από την ουδετερότητα και να εμπλακεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αγγλίας, πρόταση η οποία όμως ναυάγησε λόγω της αρνητικής στάσης της Ελληνικής Κυβέρνησης του Αλέξανδρου Ζαΐμη, ενώ 3 χρόνια αργότερα, το Δεκέμβριο του 1918 πραγματοποιήθηκε συνάντηση στο Παρίσι, μεταξύ των Κυπρίων Βουλευτών με επικεφαλής τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο, και του Ελευθέριου Βενιζέλου, η οποία προηγήθηκε της συνάντησης με τον Μίλνερ που ανέφερα προηγουμένως.

Και ενώ οι Άγγλοι έδειχναν να κατανοούν και να λαμβάνουν υπόψη την επιθυμία των Κυπρίων για ένωση με την Ελλάδα, αντίθετα οι πράξεις τους αποσκοπούσαν στον αφελληνισμό του κόσμου της Κύπρου.

Αυτή βέβαια η διπρόσωπη στάση των Άγγλων οδήγησε τους Κύπριους στην εξέγερση με τη σύσταση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης, τα Οκτωβριανά το 1931 και ακολούθησε η περίοδος της Παλμεροκρατίας, που πήρε το όνομά της από τον τότε Άγγλο Κυβερνήτη Harbert Palmer κατά την οποία οι Άγγλοι προσπάθησαν με κάθε τρόπο να καταπνίξουν το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων της Κύπρου.

Ακολούθησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η στάση των Άγγλων μαλάκωσε λόγω της συμμαχίας της Ελλάδας με την Μεγάλη Βρετανία εναντίον του Χίτλερ και του Μουσολίνι.

Με τη λήξη όμως του πολέμου, οι Άγγλοι πρότειναν παραχώρηση συντάγματος περιορισμένης αυτοδιοίκησης και αυτονομίας, πρόταση η οποία απορρίφθηκε μέσω του ενωτικού δημοψηφίσματος που διενεργήθηκε στις 15 Ιανουαρίου του 1950 από την Εκκλησία της Κύπρου και στο οποίο το 96% των Ελλήνων της Κύπρου ψήφισαν ένωση με την Ελλάδα. Τον ενωτικό αγώνα στήριξε η Βουλή των Ελλήνων η οποία εξέδωσε σχετική ανακοίνωση. 

Το νερό είχε ήδη μπει στο αυλάκι και τα γεγονότα που ακολούθησαν εξελίχθηκαν ραγδαία. Το κυπριακό είχε μεταφερθεί στα έδρανα των Ηνωμένων Εθνών και στις 7 Μαρτίου του 1953 δίνεται στην Αθήνα ο όρκος της σύστασης της οργάνωσης που θα αγωνιζόταν για την εφαρμογή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, τον οποίο πρώτοι υπογράφουν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο Γεώργιος Γρίβας.

Και έτσι τη νύχτα της Παρασκευής της 1^ης Απριλίου ξεκινά ο αγώνας με μεγάλη επιτυχία αφού οι ομάδες των αγωνιστών κατάφεραν να κάψουν τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθαλάσσας, να θέσουν εκτός λειτουργίας τον ραδιοφωνικό σταθμό Λακατάμιας και να προκαλέσουν ζημιές στους Στρατώνες Γούλσλεϋ , στην Αρχιγραμματεία και στο Γραφείο Παιδείας.

Η επιτυχία όμως της πρώτης νύχτας επισκιάστηκε από τον πρώτο θάνατο αγωνιστή, του Μόδεστου Παντελή, από το Λιοπέτρι  ο οποίος υπέστη ηλεκτροπληξία, στην προσπάθειά του να καταστρέψει ηλεκτροφόρα καλώδια στη στρατιωτική βάση Δεκέλειας.

Μετά τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, του Σεπτέμβρη του 1955, οι Άγγλοι ξεκίνησαν τη μίσθωση Τουρκοκυπρίων αστυνομικών και πολιτών με σκοπό την αντιπαράταξη με τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ.

Οι αγωνιστές όμως δεν πτοούνταν, αντίθετα δυνάμωναν και πείσμωναν περισσότερο εναντίον των Άγγλων, γεγονός το οποίο τους ανάγκασε να αντικαταστήσουν τον Κυβερνήτη Άρμιτέϊτς με τον σκληροτράχηλο στρατάρχη Τζων Χάρτιγκ, τον οποίο η επταμελής ομάδα του Γρηγόρη Αυξεντίου, μαζί με τον Στυλιανό Λένα, υποδέχθηκε με επίθεση στις 15 Οκτωβρίου του 1955 στον αστυνομικό σταθμό Λευκονοίκου, όπου έκλεισαν τους αστυνομικούς στο απομονωτήριο και άρπαξαν όπλα, σφαίρες και άλλα στρατιωτικά είδη.

Ακολούθησαν πολλά γεγονότα.

Ενδεικτικά αναφέρω τη μάχη των Σπηλιών στις 11 με 12 Δεκεμβρίου του 1955, τη μάχη των Σόλων στις 15 Δεκεμβρίου του 1955 όπου έπεσε ο Χαράλαμπος Μούσκος, τη διαδήλωση στις 7 Φεβρουαρίου του 1956 λόγω της διαταγής για κλείσιμο του Γυμνασίου Αμμοχώστου, με το θάνατο ή καλύτερα την εν ψυχρώ εκτέλεση του πρώτου μαθητή Πέτρου Γιάλλουρου. Και λέω εκτέλεση επειδή σύμφωνα με μαρτυρία συμμαθητή του, το Γιάλλουρο σημάδεψε και χτύπησε ένας στρατιώτης μετά τη διαδήλωση, ο οποίος φαίνεται τον είχε επισημάνει κατά τη διαδήλωση.

Στις 3.5.1956 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εξορίζεται στις Σεϋχέλλες, απ’ όπου απελευθερώθηκε στις 6.4.1957, αλλά επειδή του είχαν απαγορεύσει να επιστρέψει στην Κύπρο μετέβη στην Αθήνα και μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Λονδίνου, επέστρεψε στην Κύπρο την 1.3.1959.

Στις 2 Ιουλίου 1956 σκοτώνεται ο μαθητής Ανδρέας Παρασκευά από τη Γιαλούσα, στη προσπάθειά του να βομβαρδίσει αυτοκινητοπομπή, στις 18 Ιανουαρίου του 1957 σκοτώνεται σε ενέδρα των Άγγλών στη Ευρύχου ο Μάρκος Δράκος και ακολουθεί ο μαρτυρικός θάνατος του Γρηγόρη Αυξεντίου στη μάχη του Μαχαιρά στις 3 Μαρτίου του 1957.

Το Νοέμβριο του 1957 και μετά από αποτυχημένες προσπάθειες, ο 17αχρονος Ανδρέας Βασιλείου, ο οποίος εργαζόταν στις στρατιωτικές βάσεις Ακρωτηρίου κατάφερε να ανατινάξει ένα υπόστεγο στο οποίο βρίσκονταν 4 αεριωθούμενα βομβαρδιστικά «ΚΑΜΠΕΡΑ» και 1 αεριωθούμενο βομβαρδιστικό «ΒΕΝΟΜ», προκαλώντας ζημιές εκατομμυρίων λιρών.

Αφού ανακρίθηκε, απελύθη γιατί οι Άγγλοι δεν πίστεψαν ότι ο Βασιλείου θα μπορούσε να κάνει αυτή τη δολιοφθορά.

Όταν όμως οι Άγγλοι ανακάλυψαν από κάποια έγγραφα άλλου αγωνιστή ότι ο Βασιλείου ήταν μέλος της ΕΟΚΑ αυτός αναγκάστηκε να βγει στο αντάρτικο και να ξεκινήσει τον σχεδιασμό της ανατίναξης και άλλου βομβαρδιστικού, η οποία έγινε και πάλι στις βάσεις Ακρωτηρίου στις 20 Οκτωβρίου του 1958, όπου ανατινάχθηκε ακόμα ένα «ΚΑΜΠΕΡΑ».

Αξιοσημείωτη είναι και η μάχη των Αετών, των καταζητούμενων Ανδρέα Κάρυου, Φώτη Πίττα, Ηλία Παπακυριακού και Χρίστου Σαμαρά στον γνωστό αχυρώνα Λιοπετρίου στις 2 Σεπτεμβρίου του 1958, οι οποίοι από μια ηρωική αντίσταση δέχθηκαν τα καταιγιστικά πυρά των Άγγλων.

Αναφορά πρέπει να γίνει και στον Κυριάκο Μάτση, το Γενικό Σύνδεσμο της ΕΟΚΑ ο οποίος φονευθεί στις 19 Νοεμβρίου του 1958 στο κρησφύγετό του στο Κάτω Δίκωμο, αφού πρώτα είχε αποδράσει.

Ο Μάτσης είχε  συλληφθεί και οδηγηθεί στον αστυνομικό σταθμό Ομορφίτας. Εκεί βασανίστηκε ανελέητα, είχε δε συνάντηση με τον Κυβερνήτη Χάρτιγκ, ο οποίος του πρότεινε μισό εκατομμύριο λίρες για να του αποκαλύψει το κρησφύγετο του Διγενή. Τότε ο Μάτσης ορθώθηκε αγανακτισμένος, κτύπησε τη γροθιά του στο τραπέζι και φώναξε: «Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα αλλά περί αρετής. Ντρέπομαι για σένα…..» , γύρισε απότομα και κατέβηκε στο κελί του.

Οι μάχες πολλές, οι αγωνιστές ακόμα πιο παθιασμένοι, μπαίναν στη μάχη χωρίς δεύτερη σκέψη. Οι θυσίες πολλές. Χρειάζονται μέρες για να αναφερθούμε σε όλους τους αγωνιστές και στα ηρωικά κατορθώματά τους.

Και οι Άγγλοι δεν σταματούσαν πουθενά, δεν υπολόγιζαν τίποτα, σκότωναν, βασάνιζαν με το χειρότερο τρόπο, απαγχόνιζαν.

Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου, Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ, Ιάκωβος Πατάτσος, Ανδρέας Παναγίδης, Μιχάλης Τσουλόφτας, Στέλιος Μαυρομμάτης, Ευαγόρας Παλλικαρίδης, είναι οι άνθρωποι που στην κυριολεξία ένιωσαν τη θηλιά των Άγγλων να σφίγγει στο λαιμό τους και να αφήνουν ηρωικά την τελευταία τους πνοή για την ελευθερία.

Στο μεταξύ γίνονταν προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού.

Η πρώτη προσπάθεια έγινε τον Αύγουστο του 1955 με την Τριμερή Σύσκεψη του Λονδίνου (Βρετανία – Ελλάδα – Τουρκία).

Ακολουθεί το Σύνταγμα Ράντκλιφ, το οποίο ανακοινώθηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων στις 19 Δεκεμβρίου του 1956.

Το 1958 υποβλήθηκαν τα σχέδια Φουτ, Μακμίλλαν και Σπάακ.

Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1959 πραγματοποιείται η συνάντηση στη Ζυρίχη και μετά από έντονες συζητήσεις, συμφωνήθηκαν τα οριστικά κείμενα των 4 συμφωνιών τα οποία μονογραφήθηκαν στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 από τους Πρωθυπουργούς της Ελλάδας και της Τουρκίας Καραμανλή και Μεντερέ τα οποία ήταν η βασική διάρθρωση της Δημοκρατίας της Κύπρου, η Συνθήκη εγγυήσεως μεταξύ της Δημοκρατίας της Κύπρου και της Μεγάλης Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας, η Συνθήκη Συμμαχίας μεταξύ της Δημοκρατίας της Κύπρου, της Ελλάδας και της Τουρκίας και η Συμφωνία Κυρίων.

Στο μεταξύ ο Μακάριος, αφού είχε απελευθερωθεί από τις Σεϋχέλλες, βρισκόταν στην Αθήνα όπου είχε συναντήσεις με δημάρχους και άλλους αντιπροσωπευτικούς παράγοντες της ζωής της Κύπρου για ακούσει τις απόψεις τους και να αποφασίσει κατά πόσο θα βελτίωνε τις συμφωνίες της Ζυρίχης ή αν δεν τα κατάφερνε να τις κατάγγελλε και να αποχωρούσε.

Αποφασίστηκε η μετάβαση του Μακαρίου μαζί με αντιπροσωπεία στις 15 Φεβρουαρίου του 1959, στο Λονδίνο, όπου ο Μακάριος δήλωσε στον Έλληνα Πρωθυπουργό ότι έχει κρίση συνειδήσεως και δεν μπορούσε να υπογράψει και εκείνος τον απείλησε ότι θα τερμάτιζε την κυπριακή πολιτική της Κυβέρνησής του και ο Μακάριος θα έπρεπε να ψάξει αλλού για υποστήριξη.

Μετά από πολλές πιέσεις και αφού ο Μακάριος διενήργησε ψηφοφορία μεταξύ των μελών της Κυπριακής αντιπροσωπείας κατά την οποία 27 μέλη τάχθηκαν υπέρ της υπογραφής και 8 κατά, στις 3:30 του απογεύματος της 19^ης Φεβρουαρίου υπογράφονται οι συμφωνίες. Ο φόβος του Μακάριου ήταν ότι αν δεν υπέγραφε τις συμφωνίες θα εφαρμοζόταν το σχέδιο λύσης Μακμίλλαν, το οποίο προέβλεπε τριπλή κυριαρχία, της Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας.

Στις 20 Φεβρουαρίου του 1959, ο Μακάριος απευθύνει μήνυμα προς τον Κυπριακό Λαό, τονίζοντας ότι με τις συμφωνίες είχαν τεθεί τα θεμέλια της ελευθερίας και της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Κύπρου και την 1^η Μαρτίου του 1959 επιστρέφει στην Κύπρο. Ταυτόχρονα, τίθεται σε εφαρμογή η γενική αμνηστία και στις 9 Μαρτίου του 1959, ο Διγενής διατάσσει τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα, καλώντας όλους να βοηθήσουν τον Μακάριο στο δύσκολο έργο του.

Οι συμφωνίες συζητήθηκαν στη Βουλή των Ελλήνων, την Τουρκική Εθνοσυνέλευση και στη Βουλή των Κοινοτήτων όπου έγιναν δεκτές και δημοσιεύτηκαν στις 23 Φεβρουαρίου του 1959. Από τότε μέχρι και την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου του 1960, μεσολάβησε μια μεταβατική περίοδος στην οποία την εξουσία ασκούσε ο Κυβερνήτης και το μεταβατικό Υπουργικό Συμβούλιο.

Στις 13 Δεκεμβρίου του 1959 διεξήχθησαν οι πρώτες Προεδρικές εκλογές στις οποίες ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εξελέγη με ποσοστό 66,82%, έναντι 33,18% που έλαβε ο ανθυποψήφιός του Ιωάννης Κληρίδης και τα μεσάνυκτα της 15^ης προς 16^η Αυγούστου του 1960 γίνεται με κάθε λαμπρότητα, στην αίθουσα όπου συνεδρίαζε το μεταβατικό Υπουργικό Συμβούλιο, η ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Αργότερα, την 1^η Ιουλίου του 1963, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου ορίστηκε ως μέρα εορτασμού της Κυπριακής ανεξαρτησίας η 1^η Οκτωβρίου.

Η χαρά όμως της ανακήρυξης δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Το περιεχόμενο των Συμφωνιών αποδείχθηκε πιο ανελεύθερο και αντιδημοκρατικό από ότι πιστευόταν αρχικά και στο δοτό Σύνταγμα υπήρχαν πολλές πρόνοιες που περιόριζαν τόσο την αρχή της πλειοψηφίας όσο και άλλα δικαιώματα.

Έτσι η Ελληνοκυπριακή πλευρά υπέβαλε 13 σημεία για αλλαγή του Συντάγματος, τα οποία οι Τουρκοκύπριοι δεν απεδέχθησαν, οπότε αποχώρησαν. Ακολούθησαν οι ταραχές του 1963, η επικράτηση της χούντας στην Ελλάδα το 1967 και εκεί ξεκινά ο κατήφορος της Κύπρου μέχρι το 1974 με το πραξικόπημα και την εισβολή των Τούρκων.

36 χρόνια μετά και ακόμα ψάχνουμε τη λύση εκείνη, τη δίκαιη, βιώσιμη και τη λειτουργική.

Ο αγώνας του ‘55 – ’59 ήταν ό,τι μεγαλειώδες έχει να δείξει ο Ελληνισμός της Κύπρου. Ήταν ένας αγώνας που εκτός από τους ήρωες που ανέδειξε, μας αποδεικνύει ότι ενωμένοι μπορούμε να καταφέρουμε πολλά και τότε όλοι οι Κύπριοι, αριστεροί και δεξιοί, νέοι και γέροι, επιστήμονες και εργάτες ένωσαν τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους και με μεγαλείο ψυχής κατόρθωσαν κάτι που αν το ακούγαμε θα το θεωρούσαμε ακατόρθωτο.

Εύη Τσολάκη

Δικηγόρος

Δημοτικός Σύμβουλος Λεμεσού

Πηγές:

1.      Ο απελευθερωτικός μας Αγώνας ’55 – ’59 – Μια πρώτη γνωριμία. Έκδοση της Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων της Διεύθυνσης Μέσης Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, Λευκωσία, 1995

2.      Σπύρου Παπαγεωργίου «Ζήδρος», εκδόσεις Γ. Λαδια, Αθήνα, 1978

3.      Σπύρου Παπαγεωργίου « Κυπριακή Θύελλα 1955 – 1959», Εκδόσεις Επιφανείου, Λευκωσία, 1977

4.      Ο Χρόνος, καθημερινή εφημερίδα της Κομοτηνής, τεύχος ημερομηνίας 23.9.2008